Kiến thức

Cán cân thương mại là gì? Vai trò và tác động đến nền kinh tế

Cán cân thương mại là một khái niệm quan trọng trong kinh tế học, phản ánh sự chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định. Cán cân thương mại có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế, ảnh hưởng đến thu nhập quốc dân, khả năng cạnh tranh và thị trường lao động.

Cùng tìm hiểu cán cân thương mại là gì, công thức tính, yếu tố ảnh hưởng cán cân thương mại và các nội dung khác liên quan trong bài viết hôm nay của DSC nhé!

Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại là sự chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định. Giá trị xuất khẩu là giá trị của hàng hóa và dịch vụ mà một quốc gia bán ra cho nước ngoài. Giá trị nhập khẩu là giá trị của hàng hóa và dịch vụ mà một quốc gia mua từ nước ngoài.

Cán cân thương mại còn được gọi là xuất khẩu ròng hoặc thặng dư thương mại. Khi giá trị xuất khẩu lớn hơn giá trị nhập khẩu, cán cân thương mại có thặng dư. Khi giá trị nhập khẩu lớn hơn giá trị xuất khẩu, cán cân thương mại có thâm hụt. Khi giá trị xuất khẩu bằng giá trị nhập khẩu, cán cân thương mại cân bằng.

>> Xem thêm:

Các loại cán cân thương mại

Có 3 loại cán cân thương mại:

Thặng dư thương mại: Giá trị xuất khẩu lớn hơn giá trị nhập khẩu.
Thâm hụt thương mại: Giá trị nhập khẩu lớn hơn giá trị xuất khẩu.
Cán cân thương mại cân bằng: Giá trị xuất khẩu bằng giá trị nhập khẩu.

Công thức tính cán cân thương mại

Cán cân thương mại = Xuất khẩu - Nhập khẩu

Ví dụ:

Vào năm 2023, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam ước đạt 683 tỷ USD, giảm 7% so với năm trước. Cụ thể:

Kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 355,5 tỷ USD.
Kim ngạch nhập khẩu đạt khoảng 327,5 tỷ USD

Áp dụng công thức tính cán cân thương mại:

Cán cân thương mại = Tổng giá trị xuất khẩu - Tổng giá trị nhập khẩu
Cán cân thương mại = 355,5 tỷ USD - 327,5 tỷ USD = 28 tỷ USD.

Kết quả này cho thấy cán cân thương mại hàng hóa của Việt Nam trong năm 2023 thặng dư 28 tỷ USD, một mức cao kỷ lục, gấp 2,2 lần so với năm 2022 và là năm thứ 8 liên tiếp Việt Nam đạt xuất siêu. Mặc dù tổng kim ngạch xuất nhập khẩu giảm do tình hình kinh tế thế giới phức tạp, nhưng việc kim ngạch nhập khẩu giảm sâu hơn xuất khẩu đã góp phần tạo nên mức thặng dư này.

Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại

Có 3 yếu tố chính ảnh hưởng đến cán cân thương mại bao gồm lạm phát, tỷ giá hối đoái và chính sách thương mại.

Lạm phát

Lạm phát là một trong những yếu tố quan trọng tác động lớn đến cán cân thương mại. Khi một quốc gia trải qua thời kỳ lạm phát cao, hàng hóa trong nước trở nên khan hiếm và đắt đỏ hơn. Điều này làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu trên thị trường quốc tế, đồng thời khuyến khích nhập khẩu do hàng hóa nước ngoài có thể rẻ hơn, dẫn đến cán cân thương mại bị ảnh hưởng tiêu cực.

Tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái, thể hiện sự chênh lệch giá trị giữa đồng nội tệ và ngoại tệ, có ảnh hưởng trực tiếp và đáng kể đến cán cân thương mại của một quốc gia, đặc biệt là hoạt động xuất nhập khẩu và khả năng cạnh tranh của hàng hóa.

Khi tỷ giá nội tệ tăng (nội tệ mạnh lên so với ngoại tệ): Giá hàng nhập khẩu trở nên rẻ hơn, trong khi giá hàng xuất khẩu lại đắt hơn đối với người mua nước ngoài. Điều này có thể làm giảm xuất khẩu và tăng nhập khẩu, dẫn đến thâm hụt thương mại.
Khi tỷ giá nội tệ giảm (nội tệ yếu đi so với ngoại tệ): Giá hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ, còn hàng xuất khẩu lại rẻ hơn đối với người mua nước ngoài. Tình huống này thường thúc đẩy xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, có thể giúp cải thiện cán cân thương mại.

Ví dụ, tại thời điểm này, tỷ giá hối đoái giữa Việt Nam và Mỹ là 1 USD = 23.605 Đồng. Nếu một sản phẩm gạo cùng chất lượng ở Việt Nam có giá khoảng 1 USD và ở Mỹ có giá 5 USD, thì hoạt động xuất khẩu sang Mỹ sẽ có lợi cho Việt Nam do hàng hóa Việt Nam tương đối rẻ hơn.

Chính sách thương mại

Chính sách thương mại của một quốc gia có vai trò quyết định đến sản lượng xuất khẩu và nhập khẩu, từ đó tác động đến cán cân thương mại.
Đối với các quốc gia có thế mạnh cạnh tranh về xuất khẩu nông nghiệp như Việt Nam, chính sách thương mại thường tập trung vào việc giảm thuế, trợ giá và xây dựng các khu nông nghiệp trọng điểm. Những biện pháp này giúp giảm chi phí sản xuất, tăng sản lượng và nâng cao tính cạnh tranh của hàng hóa trên thị trường quốc tế.

Ngoài ra, chính sách mở cửa hay hạn chế xuất nhập khẩu cũng là yếu tố quan trọng. Một quốc gia theo chính sách tự cung tự cấp và đóng cửa thương mại có thể duy trì cán cân thương mại ở mức cân bằng, nhưng lại hạn chế các cơ hội giao thương và phát triển kinh tế quốc tế. Ngược lại, chính sách mở cửa thương mại có thể thúc đẩy xuất nhập khẩu, tạo ra thặng dư hoặc thâm hụt tùy thuộc vào năng lực cạnh tranh của quốc gia đó.

Chính sách thương mại ảnh hưởng đến cán cân thương mại

Nguyên nhân gây ra thâm hụt cán cân thương mại

Thâm hụt cán cân thương mại có thể xuất phát từ một số nguyên nhân chính sau:

Đầu tư tăng cao: Khi một quốc gia áp dụng chính sách tiền tệ nới lỏng, chẳng hạn như giảm lãi suất trong nước, điều này có thể kích thích đầu tư trong nước tăng mạnh. Việc tăng đầu tư thường kéo theo nhu cầu nhập khẩu máy móc, thiết bị và nguyên liệu đầu vào tăng cao, dẫn đến thâm hụt cán cân thương mại.
Lạm phát tăng cao: Lạm phát tăng cao làm giảm sức mua của đồng nội tệ và đẩy giá cả hàng hóa trong nước lên, khiến chúng trở nên đắt đỏ hơn so với hàng hóa nước ngoài. Điều này không chỉ làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu mà còn khuyến khích nhập khẩu, góp phần gây ra thâm hụt thương mại.
Thâm hụt ngân sách: Tình trạng thâm hụt ngân sách, do các yếu tố như kinh tế suy thoái hoặc các dự án đầu tư công kém hiệu quả, có thể buộc chính phủ phải tăng vay nợ hoặc in thêm tiền, từ đó ảnh hưởng đến ổn định kinh tế vĩ mô và làm gia tăng thâm hụt cán cân thương mại.
Mức tiết kiệm thấp: Khi người dân có xu hướng tiết kiệm ít, thay vào đó tăng cường chi tiêu và đầu tư vào các thị trường như chứng khoán, bất động sản đang tăng trưởng nóng, tổng cầu trong nước sẽ tăng lên. Điều này kéo theo nhu cầu nhập khẩu tăng và làm giảm tiết kiệm quốc gia, góp phần gây thâm hụt.
Cơ cấu hàng hóa xuất nhập khẩu quốc gia: Nếu cơ cấu kinh tế của một quốc gia quá phụ thuộc vào nhập khẩu các mặt hàng thiết yếu hoặc chỉ tập trung vào xuất khẩu một số mặt hàng có giá trị gia tăng thấp, cán cân thương mại rất dễ bị thâm hụt, đặc biệt khi có biến động về giá cả trên thị trường quốc tế.
Chính sách thuế nhập khẩu thương mại: Các chính sách về thuế nhập khẩu, chẳng hạn như việc giảm thuế đối với hàng nhập khẩu, có thể khuyến khích nhập khẩu tăng lên. Ngược lại, việc tăng thuế nhập khẩu có thể hạn chế nhập khẩu nhưng cũng có thể dẫn đến các biện pháp trả đũa thương mại từ các quốc gia khác, đều có tác động đáng kể đến cán cân thương mại.

Tác động của cán cân thương mại đến nền kinh tế

Cán cân thương mại có tác động quan trọng đến nền kinh tế, bao gồm:

Thặng dư thương mại:

Tăng thu nhập quốc dân
Tăng khả năng cạnh tranh của nền kinh tế
Giảm thất nghiệp

Thâm hụt thương mại:

Giảm thu nhập quốc dân
Giảm khả năng cạnh tranh của nền kinh tế
Tăng thất nghiệp

Kết bài

Cán cân thương mại là một chỉ số quan trọng phản ánh tình hình thương mại của một quốc gia. Cán cân thương mại có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế, ảnh hưởng đến thu nhập quốc dân, khả năng cạnh tranh và thị trường lao động. Hy vọng bài viết hôm nay của DSC đã giúp bạn giải đáp thắc mắc về khái niệm cán cân thương mại là gì. Theo dõi blog DSC để cập nhật thông tin hữu ích về tài chính nhé.

>> Tài liệu tham khảo: