Kiến thức

Chính sách tài khóa là gì? Mục tiêu và công cụ tài khóa

Trong bức tranh kinh tế vĩ mô, Chính phủ không chỉ thu – chi như một doanh nghiệp lớn, mà còn chủ động dùng nguồn lực tài chính để định hướng toàn bộ nền kinh tế. Chính sự điều tiết đó tạo nên một công cụ quan trọng: chính sách tài khóa.

Nếu bạn đang thắc mắc chính sách tài khóa là gì và nó ảnh hưởng thế nào đến tăng trưởng, lạm phát hay đời sống hàng ngày, bài viết dưới đây của DSC sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn dưới góc nhìn phân tích vĩ mô.

Chính sách tài khóa là gì?

Chính sách tài khóa (Fiscal policy) là tập hợp các biện pháp mà chính phủ sử dụng để điều chỉnh nền kinh tế vĩ mô thông qua công cụ thu (thuế) và chi tiêu công. Mục tiêu của chính sách này bao gồm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, ổn định giá cả và giảm thâm hụt ngân sách. Đây là công cụ do chính phủ thực hiện, khác với chính sách tiền tệ do ngân hàng trung ương quản lý.

Phân loại chính sách tài khóa

Chính sách tài khóa mở rộng

Chắc hẳn trong kinh tế tì khái niệm chính sách mở rộng rất quen thuộc đây cụ thể là một chính sách kinh tế vĩ mô nhằm khuyến khích tăng trưởng kinh tế. Chính sách mở rộng có thể bao gồm chính sách tiền tệ hoặc chính sách tài khóa, hoặc kết hợp cả hai.

Chính sách mở rộng là một biện pháp trong kinh tế học Keynes được sử dụng trong thời kỳ suy giảm và suy thoái kinh tế trong chu kỳ kinh tế.

Mục tiêu cơ bản của chính sách bành trướng là thúc đẩy tổng cầu để bù đắp cho những thiếu hụt trong nhu cầu tư nhân. Mục tiêu này dựa trên ý tưởng cho rằng nguyên nhân chính của suy thoái là sự thiếu hụt trong tổng cầu.

Chính sách mở rộng được thực hiện nhằm tăng cường đầu tư trong kinh doanh và chi tiêu của người tiêu dùng bằng cách bơm tiền vào nền kinh tế thông qua chi tiêu chính phủ hoặc tăng cho vay đối với các doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Như vậy nếu chúng ta nhìn từ góc độ chính sách tài khóa, chính phủ ban hành các chính sách mở rộng thông qua các công cụ ngân sách cấp cho mọi người nhiều tiền hơn. Tăng chi tiêu và cắt giảm thuế để tạo ra thâm hụt ngân sách đồng nghĩa với việc chính phủ đang đưa nhiều tiền vào nền kinh tế hơn là số tiền mà nó lấy ra.

Chính sách tiền tệ mở rộng được ngân hàng trung ương thực hiện bằng cách mở rộng cung tiền nhanh hơn bình thường hoặc hạ lãi suất ngắn hạn, thông qua các hoạt động thị trường mở, dự trữ bắt buộc và thiết lập mức lãi suất. Nới lỏng định lượng cũng là một hình thức khác của chính sách tiền tệ mở rộng.

Chính sách tài khóa thắt chặt

Chính sách tài khóa thắt chặt hoặc khắc khổ là khi chính phủ giảm chi tiêu công và tăng thuế. Lúc này tổng cầu sẽ giảm dẫn đến thu nhập quốc dân giảm, tăng trưởng kinh tế giảm, tỷ lệ lạm phát giảm.

Nói một cách đơn giản, chính sách tài khóa thắt chặt là chính phủ giảm chi tiêu công -> tăng trưởng kinh tế chậm lại + thuế tăng -> người dân có ít tiền hơn -> thị trường sẽ sản xuất ít hàng hóa hơn (ít cầu hơn, cung ít hơn để khôi phục trạng thái cân bằng -> kiểm soát lạm phát).

>> Xem thêm: Hướng dẫn cách đánh giá chỉ tiêu doanh thu của doanh nghiệp

Công cụ chính sách tài khóa

Không như chính sách tiền tệ là NHTW tác động vào nền kinh tế, chính sách tài khóa sẽ là những tác động của Chính phủ. Chính phủ không phải là một tổ chức tài chính để có thể có nhiều công cụ như là NHTW. Như đã chia sẻ ở trên, Chính phủ ở một góc độ nào đó thì cũng có điểm tương đồng với doanh nghiệp. Chính phủ cũng có các khoản thu (thuế) và chi (các khoản chi tiêu chính phủ). Và đó chính là 2 công cụ tài khóa chính của Chính phủ.

Xem thêm: So sánh chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ

Thuế

Các cấu phần trong một nền kinh tế rất nhiều, do vậy chính phủ cũng phải có rất nhiều loại thuế khác nhau: thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế VAT, thuế trước bạ, thuế đặc biệt,…

Tuy có nhiều loại vậy nhưng với chính sách tài khóa thì sẽ được chia làm 2 loại chính sau:

Thuế trực tiếp: là loại thuế được gắn trực tiếp với thu nhập/ tài sản của doanh nghiệp và người dân.
Thuế gián tiếp: là thuế đánh lên các dịch vụ, hàng hóa trong lưu thông từ các hoạt động tiêu dùng của nền kinh tế.

Khi chính phủ tăng thuế thì sẽ tác động rất nhiều đến các thành phần của nền kinh tế. Ảnh hưởng đầu tiên là làm giảm thu nhập của các thành phần trong nền kinh tế, từ đó dẫn đến chi tiêu giảm, khiến cho GDP giảm. Bên cạnh đó, thuế cũng sẽ có thể tác động nên giá cả hàng hóa làm cho có sự chênh lệch lớn với giá trị thực sự của nó, gây ra hành động đầu cơ.

Chi tiêu chính phủ

Chi tiêu chính phủ được chia làm 3 loại:

Chi tiêu chuyển nhượng: Là khi chính phủ muốn phân phối lại của cải trong xã hội
Chi phí chi tiêu hiện tại: Là các chi phí thường xuyên và liên tục của chính phủ
Chi tiêu vốn: là các chi phí đầu tư cho cơ sở hạ tầng điện đường trường trạm.

Chi tiêu chính phủ là một phần công cụ của chính sách tài khóa

Mục tiêu của chính sách tài khóa

Chính sách tài khóa, được thực hiện bởi chính phủ, là một công cụ mạnh mẽ để quản lý nền kinh tế. Tương tự như chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa hướng đến các mục tiêu vĩ mô quan trọng, giúp duy trì sự cân bằng và thúc đẩy tăng trưởng.

Ổn định kinh tế vĩ mô và chu kỳ kinh doanh

Một trong những mục tiêu hàng đầu của chính sách tài khóa là làm "mềm" các chu kỳ kinh tế, giảm thiểu tác động tiêu cực của suy thoái và ngăn chặn tình trạng quá nóng của nền kinh tế. Chính phủ sẽ:

Khi kinh tế suy thoái: Tăng chi tiêu công (đầu tư vào hạ tầng, dịch vụ công) hoặc giảm thuế để kích thích tổng cầu, khuyến khích tiêu dùng và đầu tư, từ đó đẩy lùi suy thoái.
Khi kinh tế quá nóng (nguy cơ lạm phát cao): Cắt giảm chi tiêu công hoặc tăng thuế để giảm bớt lượng tiền trong lưu thông, làm "nguội" nền kinh tế và kiềm chế lạm phát.

Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững

Chính sách tài khóa đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nền tảng cho tăng trưởng kinh tế dài hạn. Chính phủ có thể thực hiện điều này thông qua:

Tăng đầu tư công: Xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng (đường sá, cầu cống, cảng biển), đầu tư vào giáo dục, y tế, nghiên cứu và phát triển. Những khoản đầu tư này không chỉ tạo việc làm ngay lập tức mà còn nâng cao năng suất lao động, cải thiện môi trường kinh doanh và hỗ trợ tăng trưởng GDP trong tương lai.
Ưu đãi thuế: Cung cấp các gói ưu đãi thuế hoặc giảm thuế cho các ngành nghề chiến lược, doanh nghiệp khởi nghiệp, hoặc các hoạt động đổi mới sáng tạo nhằm khuyến khích đầu tư tư nhân và mở rộng sản xuất.

Kiểm soát lạm phát và chống suy thoái

Chính sách tài khóa cung cấp các biện pháp trực tiếp để đối phó với hai vấn đề kinh tế vĩ mô phổ biến là lạm phát và suy thoái:

Kìm hãm lạm phát: Trong giai đoạn kinh tế tăng trưởng nóng, lạm phát có xu hướng tăng cao. Chính phủ sẽ giảm chi tiêu hoặc tăng thuế để hút bớt tiền từ nền kinh tế, làm giảm tổng cầu và ổn định giá cả.
Kích thích chống suy thoái: Khi kinh tế rơi vào suy thoái, chính phủ sẽ tăng chi tiêu (ví dụ, các gói kích thích kinh tế) hoặc giảm thuế để thúc đẩy tiêu dùng và đầu tư, giúp nền kinh tế thoát khỏi tình trạng trì trệ.

Tạo việc làm và giảm tỷ lệ thất nghiệp

Việc làm là yếu tố cốt lõi của an sinh xã hội và tăng trưởng kinh tế. Chính sách tài khóa can thiệp vào thị trường lao động bằng cách:

Đẩy mạnh đầu tư công: Các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng thường đòi hỏi một lượng lớn lao động, trực tiếp tạo ra hàng ngàn việc làm.
Hỗ trợ doanh nghiệp: Các chương trình giảm thuế, trợ cấp hoặc gói kích thích cho doanh nghiệp có thể khuyến khích họ mở rộng sản xuất, tuyển dụng thêm lao động, từ đó giảm tỷ lệ thất nghiệp.

Phân phối thu nhập và đảm bảo an sinh xã hội

Chính sách tài khóa cũng là công cụ quan trọng để giải quyết vấn đề bất bình đẳng thu nhập và đảm bảo một lưới an sinh xã hội vững chắc:

Thuế lũy tiến: Áp dụng mức thuế cao hơn đối với những người có thu nhập cao hơn để tái phân phối một phần của cải.
Chi tiêu phúc lợi xã hội: Tăng cường chi tiêu cho các chương trình trợ cấp xã hội, bảo hiểm y tế, giáo dục miễn phí hoặc chi phí thấp, hỗ trợ nhà ở... nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho các nhóm yếu thế và thu hẹp khoảng cách giàu nghèo.

Bảo đảm cân đối ngân sách và ổn định nợ công

Một nền tài chính công lành mạnh là điều kiện tiên quyết cho sự ổn định kinh tế. Chính sách tài khóa hướng đến mục tiêu:

Quản lý thu – chi hiệu quả: Cân bằng giữa nguồn thu từ thuế và các khoản chi tiêu của chính phủ để tránh thâm hụt ngân sách kéo dài.
Giữ vững nợ công an toàn: Kiểm soát mức nợ công trong giới hạn cho phép, đảm bảo khả năng trả nợ và tránh gây áp lực lên các thế hệ tương lai.

Hiệu quả và và hạn chế của chính sách tài khóa

Chính sách tài khóa có vai trò rất quan trọng với nền kinh tế của một quốc gia. Tùy vào từng tình hình kinh tế khác nhau mà Chính phủ sẽ nghiên cứu và đưa ra những chính sách riêng sao cho phù hợp nhất. Tuy nhiên về cơ bản, vai trò của chính sách này có tác động tới nền kinh tế như sau:

Đây là công cụ quan trọng để Chính phủ có thể tác động đến toàn bộ nền kinh tế của quốc gia, giúp ổn định nền kinh tế đang gặp nhiều biến động.
Giúp phân bổ các nguồn lực kinh tế được hiệu quả hơn. Khi này, Nhà nước có thể sẽ tập trung sâu hơn vào một lĩnh vực nào đó, lấy lĩnh vực đó làm trọng tâm phát triển của đất nước.
Giúp phân phối và tái phân phối tổng sản phẩm quốc dân, tạo nên môi trường an toàn và ổn định để thu hút đầu tư và tăng trưởng.
Giúp tăng trưởng và phát triển nền kinh tế của quốc gia.

Bên cạnh những tác động tích cực thì việc đưa ra các chính sách tài khóa cũng tiềm ẩn những điểm hạn chế. Cụ thể:

Để đưa ra chính sách này, Chính phủ sẽ cần những số liệu đáng tin cậy nhất về nền kinh tế vi mô trong khoảng thời gian đủ dài, có thể là 6 tháng. Sau đó, sẽ cần thêm một khoảng thời gian nữa để đưa ra quyết sách và mất thêm thời gian để tác động tới nền kinh tế. Vậy nên chính sách này sẽ có độ trễ về mặt thời gian.
Rất khó để Chính phủ nắm bắt được mức độ tác động của chính sách lên quy mô thực tế. Vậy nên sẽ gặp khó khăn trong việc đưa ra các điều chỉnh.
Nếu nền kinh tế đang rơi vào trạng thái suy thoái mà tăng thêm chi tiêu chính phủ thì rất có thể đất nước sẽ rơi vào tình trạng thâm hụt ngân sách. Điều này vừa gia tăng tình trạng lạm phát vừa làm tăng thêm nợ chính phủ.
Việc tăng hay giảm chi tiêu ngân sách sẽ làm ảnh hưởng rất lớn tới các tầng lớp dân cư.

Qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ chính sách tài khóa là gì, bao gồm cách thức Chính phủ sử dụng thuế và chi tiêu công để điều tiết nền kinh tế. Đây là một trong những công cụ kinh tế vĩ mô quan trọng nhất, giúp ổn định chu kỳ kinh doanh, kiểm soát lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng bền vững và đảm bảo an sinh xã hội.

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, chính sách tài khóa cũng tồn tại một số hạn chế như độ trễ trong tác động, khó đo lường hiệu quả và nguy cơ thâm hụt ngân sách. Tuy vậy, khi được triển khai đúng thời điểm và đúng liều lượng, đây vẫn là nền tảng quan trọng để Chính phủ giữ ổn định kinh tế và hỗ trợ sự phát triển dài hạn của quốc gia.

Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về các chính sách kinh tế vĩ mô hoặc cách chúng ảnh hưởng đến thị trường và doanh nghiệp, hãy tiếp tục theo dõi những nội dung phân tích tiếp theo của DSC nhé!

>> Tài liệu tham khảo: