Siêu lạm phát là gì? Đặc điểm, nguyên nhân và cách kiểm soát

Siêu lạm phát là tình trạng giá cả tăng vọt mất kiểm soát, gây suy giảm nghiêm trọng giá trị đồng tiền và làm nền kinh tế rơi vào khủng hoảng. Đây là mức lạm phát cực đoan, thường được xác định khi giá cả tăng trên 50% mỗi tháng. Dưới góc nhìn phân tích vĩ mô, siêu lạm phát không chỉ là vấn đề về giá cả mà còn phản ánh sự mất cân bằng nghiêm trọng trong chính sách tiền tệ, tài khóa và niềm tin của thị trường.

Bài viết hôm nay của DSC sẽ giúp bạn hiểu rõ siêu lạm phát là gì, đặc điểm, nguyên nhân, tác động tới nền kinh tế, các biện pháp kiểm soát cũng như ví dụ điển hình về siêu lạm phát trong lịch sử phát triển tại Việt Nam.

Siêu lạm phát là gì?

Siêu lạm phát là tình trạng giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng lên cực nhanh và vượt ngoài kiểm soát, thường được xác định khi tỷ lệ lạm phát vượt quá 50% mỗi tháng. Khi xảy ra siêu lạm phát, đồng tiền mất giá nghiêm trọng, khiến giá các mặt hàng thiết yếu tăng vọt từng ngày, gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế và làm đời sống người dân trở nên khó khăn.

>> Xem thêm: GDP là gì? Tổng quan kiến thức về GDP, GDP bình quân đầu người GNP

Đặc điểm của siêu lạm phát

• Tốc độ tăng giá cực nhanh: Giá hàng hóa và dịch vụ tăng vọt, thường vượt 50% mỗi tháng hoặc thậm chí lên đến hàng nghìn phần trăm mỗi năm.
• Mất kiểm soát: Chính phủ và thị trường gần như không thể điều chỉnh hay kiểm soát được mức độ tăng giá.
• Đồng tiền mất giá mạnh: Đồng tiền quốc gia nhanh chóng mất giá trị, khiến người dân mất niềm tin vào việc nắm giữ tiền mặt.
• Xu hướng tích trữ hàng hóa: Người dân đổ xô mua và tích trữ hàng thiết yếu để tránh mất giá, dẫn đến tình trạng khan hiếm và khiến giá cả tiếp tục leo thang.

Nguyên nhân gây ra siêu lạm phát

Cung tiền tăng quá mức

Siêu lạm phát thường bắt nguồn từ việc chính phủ hoặc ngân hàng trung ương in tiền ồ ạt để bù đắp thâm hụt ngân sách, trả nợ hoặc chi tiêu công. Khi lượng tiền trong nền kinh tế tăng nhanh hơn nhiều so với lượng hàng hóa và dịch vụ, giá cả bị đẩy lên liên tục và mất kiểm soát.

Chênh lệch cung – cầu nghiêm trọng

Khi nhu cầu tăng mạnh nhưng năng lực cung ứng không đủ, đặc biệt trong bối cảnh khan hiếm hàng hóa thiết yếu như lương thực, thuốc men, nhiên liệu… giá sẽ tăng vọt. Sự mất cân bằng kéo dài giữa cung và cầu tạo ra vòng xoáy tăng giá, dễ dẫn đến siêu lạm phát.

Bất ổn kinh tế – chính trị

Chiến tranh, khủng hoảng chính trị, suy thoái sâu hoặc mất kiểm soát tài chính công khiến nền kinh tế trở nên hỗn loạn. Trong bối cảnh đó, chính phủ thường phải in thêm tiền để tài trợ chi tiêu, từ đó làm bùng phát siêu lạm phát.

Suy giảm sản xuất và chi phí tăng cao

Khi sản xuất suy yếu, đứt gãy chuỗi cung ứng hoặc giá nguyên vật liệu đầu vào tăng mạnh, các doanh nghiệp buộc phải nâng giá bán. Nếu tình trạng này kéo dài, toàn bộ nền kinh tế sẽ chứng kiến giá cả tăng nhanh theo cấp số nhân.

Ảnh hưởng, tác động của siêu lạm phát lên nền kinh tế

Mức sống người dân giảm mạnh

Siêu lạm phát khiến giá cả tăng nhanh và liên tục, vượt xa tốc độ tăng lương. Khi chi phí sinh hoạt tăng vọt, người dân mất dần khả năng chi trả cho các nhu cầu cơ bản như thực phẩm, y tế, giáo dục và nhà ở. Tâm lý lo sợ giá tiếp tục tăng khiến mọi người đổ xô tích trữ hàng hóa, dẫn đến khan hiếm và làm giá càng leo thang.

Đồng tiền mất giá và niềm tin tài chính suy giảm

Khi siêu lạm phát xảy ra, đồng tiền mất giá trị nghiêm trọng cả trong nước lẫn quốc tế. Người dân và doanh nghiệp mất niềm tin vào tiền tệ, chuyển sang giữ tài sản vật chất như vàng, ngoại tệ hoặc bất động sản. Điều này làm hệ thống ngân hàng suy yếu, dòng vốn rút khỏi nền kinh tế, gây rối loạn thị trường tài chính và giảm khả năng thu thuế của chính phủ.

Bất ổn tài chính và kinh tế quốc gia

Siêu lạm phát khiến chi phí vay nợ của chính phủ tăng mạnh, làm giảm tín nhiệm quốc gia và khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn quốc tế. Nợ công phình to, ngân sách cạn kiệt khiến các chính sách kinh tế trở nên kém hiệu quả. Nếu kéo dài, nền kinh tế có thể rơi vào suy thoái sâu và mất ổn định.

Doanh nghiệp lao đao, sản xuất đình trệ

Giá nguyên vật liệu, nhiên liệu và chi phí vận hành tăng nhanh khiến doanh nghiệp chịu áp lực lớn. Biên lợi nhuận sụt giảm, đầu tư mới chững lại, nhiều doanh nghiệp buộc phải thu hẹp quy mô hoặc phá sản. Điều này tạo ra vòng xoáy: sản xuất giảm – hàng hóa thiếu – giá càng tăng – siêu lạm phát càng nghiêm trọng.

Phương pháp kiểm soát siêu lạm phát

Giảm cung tiền trong nền kinh tế

Một trong những biện pháp quan trọng nhất để kiểm soát siêu lạm phát là thu hẹp lượng tiền lưu thông. Chính phủ và ngân hàng trung ương có thể thực hiện bằng cách tăng lãi suất, hạn chế cho vay, giảm phát hành tiền mới, hoặc tăng thuế – giảm chi tiêu công. Khi lượng tiền giảm, áp lực tăng giá cũng được hạ nhiệt.

Tăng dự trữ bắt buộc tại ngân hàng

Ngân hàng trung ương có thể yêu cầu các ngân hàng thương mại tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Điều này giúp giảm lượng tiền cho vay ra thị trường, từ đó thu hẹp cung tiền. Tuy nhiên, biện pháp này có thể làm giảm khả năng tín dụng và khiến doanh nghiệp khó tiếp cận vốn.

Tăng lãi suất để thúc đẩy tiết kiệm

Tăng lãi suất tiền gửi giúp người dân có xu hướng gửi tiết kiệm thay vì chi tiêu. Khi người dân giữ tiền trong ngân hàng nhiều hơn, lượng tiền lưu thông giảm, góp phần ổn định giá cả. Đi kèm với đó, lãi suất cho vay tăng cũng hạn chế nhu cầu vay vốn tiêu dùng và đầu tư.

Cắt giảm chi ngân sách

Cắt giảm các khoản chi tiêu không cần thiết — như chi thường xuyên, đầu tư công kém hiệu quả hoặc một số chương trình chi tiêu lớn — là cách giúp giảm áp lực bội chi ngân sách, hạn chế việc phải in thêm tiền. Tuy nhiên, nếu cắt giảm quá mạnh có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế.

Hạ thuế và thúc đẩy nhập khẩu để ổn định giá

Trong một số trường hợp, chính phủ có thể giảm thuế hoặc tăng nhập khẩu hàng hóa thiết yếu để giảm giá thành sản phẩm trong nước. Mục tiêu là nhanh chóng giúp thị trường hạ nhiệt khi nguồn cung được bổ sung. Tuy nhiên, chính sách này cần tính toán kỹ để tránh thâm hụt ngân sách hoặc gây áp lực lên sản xuất nội địa.

Vay viện trợ nước ngoài

Vay vốn hoặc nhận hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế giúp chính phủ có nguồn lực tài chính để ổn định kinh tế mà không phải in thêm tiền. Tuy nhiên, việc vay nợ cần cân nhắc vì có thể tạo áp lực trả nợ và làm ảnh hưởng đến tỷ giá trong tương lai.

>> Xem thêm: Lạm phát nên đầu tư gì?

Ví dụ về siêu lạm phát tại Việt Nam

Việt Nam từng trải qua siêu lạm phát nghiêm trọng vào giai đoạn 1985–1988, khi giá cả tăng mất kiểm soát và đồng tiền mất giá nhanh chóng. Đỉnh điểm là năm 1986, tỷ lệ lạm phát lên tới 774,7%, thuộc nhóm cao nhất thế giới thời điểm đó. Nguyên nhân chủ yếu đến từ cải cách giá – lương – tiền chưa hợp lý, chi tiêu công vượt khả năng ngân sách và việc in tiền ồ ạt để bù đắp thâm hụt. Hệ quả là đời sống người dân vô cùng khó khăn, niềm tin vào tiền tệ giảm mạnh và nền kinh tế rơi vào vòng xoáy tăng giá phi mã.

Từ đầu thập niên 1990, Việt Nam đã kiểm soát tốt lạm phát thông qua cải cách kinh tế và điều hành chính sách tiền tệ thận trọng. Những năm gần đây, lạm phát duy trì quanh 2–4%/năm, thấp hơn rất nhiều so với thời kỳ siêu lạm phát trước đây và không còn nguy cơ tái diễn.

Siêu lạm phát là hiện tượng cực kỳ nguy hiểm, khiến giá cả tăng mất kiểm soát và nền kinh tế rơi vào khủng hoảng. Việt Nam từng trải qua giai đoạn siêu lạm phát nghiêm trọng vào thập niên 1980 nhưng đã kiểm soát thành công và duy trì mức lạm phát ổn định trong nhiều năm gần đây.

Tham khảo ngay các viết của DSC để dõi thị trường tài chính, cập nhật phân tích kinh tế và xu hướng vĩ mô mới nhất nhé.

>> Tài liệu tham khảo:

• Lạm phát: Nguyên nhân, Ảnh hưởng, Cách đo & Đầu tư