Chứng khoán phái sinh là gì? Tổng hợp kiến thức về phái sinh

Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính mang lại nhiều cơ hội sinh lời cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được hiểu rõ. Hôm nay, hãy cùng DSC tìm hiểu chứng khoán phái sinh là gì và các kiến thức liên quan về phái sinh trong bài viết hôm nay nhé!

Chứng khoán phái sinh là gì?

Theo Khoản 9, Điều 4 của Luật Chứng khoán số 54/2019/QH14 được ban hành vào ngày 26/11/2019, chứng khoán phái sinh được định nghĩa là một loại công cụ tài chính có hình thức là hợp đồng. Hợp đồng này xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan trong việc thực hiện thanh toán bằng tiền hoặc chuyển giao một lượng tài sản cơ sở nhất định, dựa trên mức giá đã được thỏa thuận trước. Việc thanh toán và chuyển giao này sẽ được thực hiện vào một thời điểm hoặc trong một khoảng thời gian cụ thể trong tương lai.

Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc các tài sản khác theo quy định của Chính phủ, được dùng làm căn cứ để xác định giá trị của chứng khoán phái sinh. Nói cách khác, việc đầu tư vào chứng khoán phái sinh đồng nghĩa với việc nhà đầu tư dự đoán về xu hướng tăng hoặc giảm giá của tài sản cơ sở trong tương lai.

>> Xem thêm: Margin là gì?

Phân loại chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh được phân loại thành bốn loại chính:

• Hợp đồng quyền chọn: Bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán. Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không bắt buộc, mua hoặc bán tài sản cơ sở theo một mức giá đã định trước, tại một thời điểm hoặc vào một ngày cụ thể trong tương lai. Ngược lại, bên bán hợp đồng quyền chọn có nghĩa vụ phải thực hiện giao dịch nếu người nắm giữ hợp đồng quyết định thực hiện quyền của mình.
• Hợp đồng kỳ hạn: Đây là một thỏa thuận mua hoặc bán một tài sản cơ sở nhất định vào một thời điểm cụ thể trong tương lai, với mức giá đã được xác định và thống nhất ngay tại thời điểm hiện tại.
• Hợp đồng tương lai: Tương tự như hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai là một cam kết giữa các bên để thực hiện giao dịch tài sản cơ sở. Tuy nhiên, điểm khác biệt là thời điểm xác định giá trị tài sản cơ sở sẽ là một ngày trong tương lai, và các điều khoản của hợp đồng được chuẩn hóa để giao dịch trên sàn.
• Hợp đồng hoán đổi: Đây là một thỏa thuận giữa hai bên về việc trao đổi các dòng tiền phát sinh từ một công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng này sẽ quy định rõ thời điểm và phương pháp tính toán cụ thể để thực hiện việc hoán đổi dòng tiền.

Tại Việt Nam, hiện tại chỉ có hai loại hợp đồng tương lai được chuẩn hóa và giao dịch trên Sở giao dịch Chứng khoán: hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ có kỳ hạn 05 năm. Sự lựa chọn này được đưa ra dựa trên các yếu tố như tính đơn giản của sản phẩm, tài sản cơ sở có tính đại diện cao và mức độ rủi ro tương đối thấp.

Phân biệt giao dịch chứng khoán phái sinh và cổ phiếu

Giao dịch Hợp đồng tương lai (HĐTL) có những khác biệt cơ bản so với giao dịch cổ phiếu thông thường.

Lợi ích của chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh mang lại nhiều lợi ích cho nhà đầu tư, bao gồm:

• Tận dụng cơ hội thị trường: Chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư tận dụng cơ hội thị trường, cả khi giá tài sản cơ sở tăng và giảm.
• Điều chỉnh rủi ro: Chứng khoán phái sinh có thể được sử dụng để điều chỉnh rủi ro của danh mục đầu tư.
• Tạo ra nguồn thu nhập: Chứng khoán phái sinh có thể được sử dụng để tạo ra nguồn thu nhập thụ động cho nhà đầu tư.

Rủi ro của chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, bao gồm:

• Rủi ro thua lỗ: Rủi ro thua lỗ của chứng khoán phái sinh có thể rất lớn, đặc biệt là đối với các nhà đầu tư mới chưa có kinh nghiệm.
• Rủi ro thanh khoản: Chứng khoán phái sinh có thể có tính thanh khoản thấp, khiến nhà đầu tư khó có thể bán được tài sản khi cần thiết.
• Rủi ro đòn bẩy: Chứng khoán phái sinh thường sử dụng đòn bẩy, khiến rủi ro thua lỗ của nhà đầu tư tăng cao.

Một số lưu ý về chứng khoán phái sinh

Khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cần đặc biệt chú ý đến việc quản lý tài sản ký quỹ do có thể phát sinh yêu cầu ký quỹ bổ sung. Hai tỷ lệ quan trọng cần theo dõi là:

• Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ: Được tính bằng công thức: Giá trị ký quỹ yêu cầu / Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ.
• Tỷ lệ tài khoản phái sinh: Được tính bằng công thức: Giá trị ký quỹ yêu cầu / Giá trị tài sản ròng hợp lệ.

Trong đó:

• Giá trị ký quỹ yêu cầu bao gồm tổng của ký quỹ ban đầu, khoản lỗ ròng phát sinh trong phiên giao dịch và ký quỹ chuyển giao.
• Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ là tổng số tài sản mà nhà đầu tư đã nộp tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) để làm tài sản ký quỹ.
• Giá trị tài sản ròng hợp lệ được xác định bằng cách cộng giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ với số tiền hiện có tại công ty chứng khoán, sau đó trừ đi các khoản nợ tại công ty chứng khoán.

Về việc thanh toán, khoản lãi ròng (nếu có) sẽ được chuyển vào tài khoản của nhà đầu tư vào 11 giờ sáng ngày hôm sau. Ngược lại, nếu tài khoản phát sinh lỗ ròng, nhà đầu tư có nghĩa vụ phải thanh toán đầy đủ khoản lỗ này trước 9 giờ sáng ngày hôm sau.

Nếu nhà đầu tư không thực hiện thanh toán khoản tiền lỗ đúng hạn, công ty chứng khoán sẽ tiến hành rút ký quỹ từ VSD và buộc phải đóng vị thế của nhà đầu tư để bù đắp cho khoản lỗ. Quy trình này sẽ được lặp lại cho các ngày giao dịch tiếp theo nếu nhà đầu tư vẫn chưa thanh toán đủ số tiền lỗ. Đặc biệt, số tiền chậm thanh toán có thể bị áp dụng mức lãi phạt lên đến 10,5% mỗi năm.

Kết luận

Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính phức tạp nhưng đầy tiềm năng, mang lại cơ hội sinh lời lớn cũng như khả năng quản lý rủi ro danh mục. Qua bài viết, chúng ta đã cùng tìm hiểu định nghĩa, các loại hình phổ biến như hợp đồng quyền chọn, kỳ hạn, tương lai, hoán đổi, cũng như những điểm khác biệt rõ rệt khi so sánh với giao dịch cổ phiếu thông thường. Nắm vững các khái niệm về ký quỹ, cơ chế thanh toán hàng ngày, lợi ích và đặc biệt là những rủi ro tiềm ẩn là điều tối quan trọng đối với bất kỳ nhà đầu tư nào quan tâm đến lĩnh vực này.

Tuy nhiên, dù chứng khoán phái sinh có những đặc thù riêng, việc tham gia vào thị trường tài chính vẫn bắt đầu từ những nền tảng vững chắc. Nếu bạn đang tìm kiếm cơ hội đầu tư vào thị trường cổ phiếu với sự hỗ trợ chuyên nghiệp và nền tảng giao dịch ưu việt, hãy để Công ty Cổ phần Chứng khoán DSC đồng hành cùng bạn. Mở tài khoản chứng khoán tại DSC ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư cổ phiếu của mình một cách thuận lợi và hiệu quả!