Lãi suất điều hành là gì? Thông tin chi tiết A - Z

Lãi suất điều hành là gì và vì sao nó được xem là công cụ quan trọng nhất trong chính sách tiền tệ của Ngân hàng Trung ương? Đây chính là “kim chỉ nam” định hướng mọi mức lãi suất trên thị trường, từ lãi suất huy động, cho vay đến biến động tỷ giá và lạm phát. Trong bài viết dưới đây, DSC sẽ giúp bạn hiểu rõ từ A đến Z các loại lãi suất điều hành, mục đích điều chỉnh và tác động của chúng đến nền kinh tế.

Lãi suất điều hành là gì?

Lãi suất điều hành là mức lãi suất cơ bản mà Ngân hàng Trung ương (như Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) thiết lập và sử dụng để tác động, định hướng các mức lãi suất khác trên thị trường. Đây là một công cụ chủ chốt trong chính sách tiền tệ, thông qua đó Ngân hàng Trung ương quản lý cung tiền, kiểm soát lạm phát, ổn định giá cả và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nói cách khác, lãi suất điều hành là "cái neo" cho toàn bộ hệ thống lãi suất trong nền kinh tế.

Các loại lãi suất điều hành

Lãi suất điều hành không phải là một con số duy nhất, mà là một tập hợp các loại lãi suất khác nhau do Ngân hàng Trung ương (NHTW) ban hành. Mỗi loại có vai trò và mục đích riêng, cùng nhau tạo thành bộ công cụ để NHTW thực hiện chính sách tiền tệ. Hiểu rõ các loại lãi suất điều hành này sẽ giúp bạn hình dung rõ hơn về cách NHTW quản lý và tác động đến nền kinh tế.

Dưới đây là ba loại lãi suất điều hành phổ biến nhất mà các bạn học sinh - sinh viên nên biết:

Lãi suất tái cấp vốn

Đây là mức lãi suất mà NHTW áp dụng khi cho các ngân hàng thương mại (NHTM) vay tiền để đáp ứng nhu cầu thanh khoản ngắn hạn hoặc xử lý những thiếu hụt vốn đột xuất. Hãy tưởng tượng đây là "phao cứu sinh" của các NHTM khi họ cần tiền mặt khẩn cấp để duy trì hoạt động. Khi NHTW tăng lãi suất tái cấp vốn, chi phí vay của các NHTM sẽ cao hơn, từ đó có thể tác động làm tăng lãi suất cho vay ra thị trường.

Lãi suất tái chiết khấu

Lãi suất tái chiết khấu là lãi suất mà NHTW áp dụng khi mua lại các giấy tờ có giá (như hối phiếu, trái phiếu ngắn hạn) chưa đến hạn thanh toán từ các NHTM. Mục đích là giúp các NHTM có thêm tiền mặt nhanh chóng mà không cần phải chờ đợi đến ngày đáo hạn của các giấy tờ đó. Điều này giống như việc NHTM có thể "đổi" các giấy tờ có giá lấy tiền mặt ngay lập tức từ NHTW để bổ sung nguồn vốn. Việc thay đổi lãi suất tái chiết khấu ảnh hưởng đến chi phí và khả năng tiếp cận vốn của NHTM.

Lãi suất nghiệp vụ thị trường mở

Đây là lãi suất được sử dụng trong các giao dịch mua hoặc bán giấy tờ có giá (như tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ) giữa NHTW và các NHTM trên thị trường mở. Nghiệp vụ thị trường mở là công cụ linh hoạt nhất giúp NHTW bơm tiền vào hoặc hút tiền ra khỏi nền kinh tế, từ đó điều tiết cung tiền. Khi NHTW muốn bơm tiền vào hệ thống (tăng cung tiền), họ sẽ mua các giấy tờ có giá từ NHTM với một mức lãi suất nhất định. Ngược lại, khi muốn hút tiền về (giảm cung tiền), NHTW sẽ bán các giấy tờ có giá cho NHTM. Mức lãi suất trong các giao dịch này có tác động trực tiếp đến lãi suất ngắn hạn trên thị trường liên ngân hàng và từ đó ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống lãi suất trong nền kinh tế.

Mục đích của việc tăng, giảm lãi suất điều hành

Lãi suất điều hành là một công cụ cực kỳ quan trọng mà Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sử dụng để quản lý và định hướng nền kinh tế. Việc tăng hay giảm lãi suất điều hành không phải là ngẫu nhiên mà luôn có những mục đích rõ ràng, nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế vĩ mô.

Mục đích khi tăng lãi suất điều hành

Khi NHNN quyết định tăng lãi suất điều hành, mục tiêu chính thường là kiềm chế lạm phát và ổn định giá cả. Một số lý do cụ thể bao gồm:

• Kiểm soát lạm phát: Khi nền kinh tế tăng trưởng quá nóng, giá cả hàng hóa và dịch vụ có xu hướng tăng cao (lạm phát). Việc tăng lãi suất sẽ làm chi phí vay vốn trở nên đắt đỏ hơn đối với doanh nghiệp và cá nhân. Điều này khiến họ giảm vay mượn, đầu tư và chi tiêu, từ đó làm giảm tổng cầu trong nền kinh tế, giúp hạ nhiệt giá cả và ổn định sức mua của đồng tiền.
• Ổn định tỷ giá hối đoái: Lãi suất cao hơn có thể thu hút vốn đầu tư nước ngoài chảy vào Việt Nam do lợi suất hấp dẫn. Điều này làm tăng nguồn cung ngoại tệ, giúp củng cố giá trị của đồng tiền Việt Nam và ổn định tỷ giá hối đoái.
• Ngăn chặn bong bóng tài sản: Trong một số trường hợp, nếu giá tài sản (như bất động sản, chứng khoán) tăng quá nhanh và có dấu hiệu bong bóng, việc tăng lãi suất có thể làm giảm dòng tiền đổ vào các kênh này, hạn chế rủi ro cho hệ thống tài chính.

Mục đích khi giảm lãi suất điều hành

Ngược lại, khi NHNN giảm lãi suất điều hành, mục tiêu hàng đầu là kích thích tăng trưởng kinh tế và thúc đẩy đầu tư, tiêu dùng. Các lý do chính bao gồm:

• Kích thích tăng trưởng kinh tế: Lãi suất thấp hơn sẽ làm giảm chi phí vay vốn cho doanh nghiệp. Điều này khuyến khích họ vay tiền để mở rộng sản xuất, đầu tư vào máy móc, công nghệ mới và tạo thêm việc làm. Đồng thời, người dân cũng có xu hướng vay mua sắm (nhà cửa, ô tô, tiêu dùng cá nhân) nhiều hơn do chi phí trả nợ thấp, từ đó thúc đẩy tổng cầu và tăng trưởng GDP.
• Hỗ trợ doanh nghiệp và nền kinh tế: Trong những giai đoạn khó khăn (ví dụ: suy thoái kinh tế, dịch bệnh), việc giảm lãi suất có thể giúp giảm gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp họ duy trì hoạt động và phục hồi.
• Thúc đẩy xuất khẩu: Lãi suất thấp có thể làm giảm giá trị đồng nội tệ (nếu không có các biện pháp can thiệp khác), khiến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam trở nên cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế, từ đó thúc đẩy xuất khẩu.

Ý nghĩa của điều chỉnh lãi suất điều hành

Việc Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh lãi suất điều hành là một công cụ chính sách tiền tệ mạnh mẽ, có khả năng định hình bức tranh kinh tế vĩ mô của quốc gia. Những điều chỉnh này không chỉ ảnh hưởng đến các tổ chức tài chính mà còn lan tỏa đến mọi doanh nghiệp và người dân.

Ổn định tỷ giá hối đoái

Việc Ngân hàng Nhà nước tăng hoặc giảm lãi suất điều hành có tác động trực tiếp đến tỷ giá hối đoái. Khi NHNN tăng lãi suất điều hành, việc nắm giữ đồng nội tệ (VND) trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Điều này khuyến khích dòng vốn đầu tư nước ngoài chảy vào Việt Nam, làm tăng nhu cầu đối với đồng VND và từ đó giúp củng cố giá trị của đồng nội tệ, góp phần ổn định tỷ giá hối đoái. 

Ngược lại, việc giảm lãi suất có thể khiến đồng nội tệ kém hấp dẫn hơn, dẫn đến nguy cơ giảm giá. Việc điều chỉnh lãi suất cũng giúp thu hẹp khoảng cách với xu hướng lãi suất chung của các quốc gia lớn, tránh những biến động tỷ giá bất lợi do chênh lệch lãi suất quá lớn.

Tác động đến thị trường tiền tệ

Lãi suất điều hành là mức lãi suất mà Ngân hàng Nhà nước áp dụng trong các giao dịch với các ngân hàng thương mại (NHTM). Do đó, khi NHNN thay đổi lãi suất điều hành, chi phí vay mượn của các NHTM từ NHNN cũng thay đổi. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến lãi suất trên thị trường liên ngân hàng (nơi các NHTM vay mượn lẫn nhau) và từ đó tác động lan tỏa đến toàn bộ hệ thống lãi suất của nền kinh tế, bao gồm lãi suất huy động (tiền gửi) và lãi suất cho vay của các NHTM đối với doanh nghiệp và người dân.

Kiểm soát lạm phát

Trong một số trường hợp, Ngân hàng Nhà nước tăng lãi suất điều hành để kiềm chế lạm phát. Khi lãi suất điều hành tăng, lãi suất cho vay của các ngân hàng thương mại cũng có xu hướng tăng theo. Điều này làm cho chi phí vay vốn trở nên đắt đỏ hơn đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng, từ đó giảm động lực vay mượn để đầu tư và tiêu dùng. Sự sụt giảm trong tổng cầu sẽ giúp giảm áp lực tăng giá hàng hóa và dịch vụ, góp phần kiểm soát và kiềm chế lạm phát trong nền kinh tế. Ngược lại, khi lạm phát thấp và kinh tế tăng trưởng chậm, việc giảm lãi suất có thể kích thích chi tiêu và đầu tư.

Kết luận

Lãi suất điều hành giữ vai trò trung tâm trong việc định hướng chính sách tiền tệ, ổn định giá cả và điều tiết dòng vốn trong nền kinh tế. Mỗi lần Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh lãi suất đều tạo ra tác động mạnh mẽ đến doanh nghiệp, ngân hàng và người dân. Hiểu rõ cơ chế vận hành và ý nghĩa của các loại lãi suất này giúp bạn nắm bắt bức tranh kinh tế vĩ mô và đưa ra quyết định tài chính đúng đắn. Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn góc nhìn toàn diện và dễ hiểu hơn về lãi suất điều hành.