Mô hình kinh doanh là gì? Các loại mô hình kinh doanh phổ biến

Những quán cafe xuất hiện ở mọi con phố nhưng cùng một thương hiệu Highland, hai lưỡi dao Gillette có giá gần bằng một chiếc dao cạo mới, nghe nhạc miễn phí trên Spotify nhưng phải đăng ký gói premium để có thể chọn bài…những chiến lược khác nhau nhưng mục đích cuối cùng đều là tạo ra lợi nhuận.

Tuy rằng theo thời gian và sự phát triển của xã hội, mô hình kinh doanh ngày càng trở nên đa dạng, việc xác định mô hình kinh doanh vẫn luôn đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và quyết định thành bại của doanh nghiệp sau này.

DSC sẽ cùng bạn tìm hiểu khái niệm và những loại mô hình kinh doanh thịnh hành hiện nay.

Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh là “bản thiết kế” tổng thể mô tả cách một doanh nghiệp tạo ra giá trị, tiếp cận khách hàng và tạo lợi nhuận. Mô hình này cho biết doanh nghiệp bán gì, bán cho ai, vận hành bằng nguồn lực nào và kiếm tiền ra sao, từ đó đóng vai trò định hướng cho hoạt động và khả năng cạnh tranh dài hạn.

Các yếu tố cốt lõi của mô hình kinh doanh gồm:

• Giá trị đề xuất: Sản phẩm hoặc dịch vụ giải quyết nhu cầu của khách hàng
• Khách hàng mục tiêu: Nhóm khách hàng mà doanh nghiệp tập trung phục vụ
• Nguồn lực: Nhân sự, công nghệ và nguồn lực tài chính cần thiết
• Hoạt động kinh doanh: Các hoạt động chính để tạo và cung cấp giá trị
• Kênh phân phối: Cách thức sản phẩm hoặc dịch vụ đến tay khách hàng
• Mối quan hệ khách hàng: Phương thức tương tác và duy trì khách hàng
• Cấu trúc chi phí: Toàn bộ chi phí để vận hành mô hình
• Dòng doanh thu: Cách doanh nghiệp tạo ra doanh thu và lợi nhuận

Một mô hình kinh doanh hiệu quả giúp doanh nghiệp hoạt động bền vững, tối ưu nguồn lực và nâng cao lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Các loại mô hình kinh doanh phổ biến

Ngoài một số loại mô hình kinh doanh phổ biến có thể đã rất quen thuộc với bạn như nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà bán lẻ và nhượng quyền thương mại…, các doanh nghiệp hiện nay còn rất nhiều mô hình kinh doanh khác, và sẽ còn tăng lên với xu hướng phát triển hiện nay của xã hội. Dưới đây là 12 tùy chọn mô hình kinh doanh phổ biến, tất cả đều có thể được tùy chỉnh cho một công ty hoặc ngành kinh doanh cụ thể.

Mô hình kinh doanh sản xuất

Với loại mô hình kinh doanh này, doanh nghiệp sẽ sản xuất sản phẩm từ nguyên liệu thô hoặc lắp ráp các mặt hàng đúc sẵn để tạo ra hàng hóa mới. Doanh nghiệp có thể bán các mặt hàng trực tiếp cho chính người tiêu dùng, với mô hình doanh nghiệp với người tiêu dùng (B2C) hoặc có thể sử dụng mô hình doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) để bán cho các doanh nghiệp khác.

Một ví dụ về nhà sản xuất B2C sẽ là một công ty giày bán sản phẩm của mình trực tiếp cho khách hàng. Nhà sản xuất B2B sẽ là một doanh nghiệp may trang phục và chỉ bán buôn sản phẩm của mình cho các doanh nghiệp khác, sau đó doanh nghiệp này bán trang phục cho công chúng.

Mô hình kinh doanh phân phối

Mô hình kinh doanh của nhà phân phối là khi một công ty mua hàng tồn kho từ nhà sản xuất và bán nó cho nhà bán lẻ. Một thách thức chung mà các nhà phân phối phải đối mặt là chọn đúng mức giá cho phép họ kiếm được lợi nhuận từ việc bán hàng, nhưng vẫn đưa ra mức giá cạnh tranh.

Một ví dụ về nhà phân phối sẽ là một công ty mua nước giải khát từ nhà sản xuất và bán những loại đồ uống đó cho các nhà hàng với giá cao hơn.

Mô hình kinh doanh bán lẻ

Nhà bán lẻ là mắt xích cuối cùng trong chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp này mua hàng hóa từ các nhà sản xuất hoặc nhà phân phối và sau đó bán chúng cho khách hàng với mức giá vừa đủ trang trải chi phí vừa mang lại lợi nhuận. Các nhà bán lẻ có thể chuyên về một thị trường ngách cụ thể hoặc kinh doanh nhiều loại sản phẩm.

Ví dụ: Nhiều doanh nghiệp mà bạn bảo trợ hàng ngày có thể là các nhà bán lẻ, từ cửa hàng tạp hóa đến hiệu thuốc cho đến người bán hoa.

Nhượng quyền thương mại

Mô hình kinh doanh nhượng quyền thương mại có thể được áp dụng cùng các mô hình kinh doanh khác như chúng ta vừa nhắc phía trên. Bên nhận quyền tiếp nhận mô hình kinh doanh của bên nhượng quyền và cùng với đó là các quy trình và giao thức được thiết lập sẵn của bên nhận quyền.

Ví dụ về nhượng quyền phổ biến bao gồm McDonald's, KFC, Burger King, Aha Cafe,...

Khi phát triển mô hình kinh doanh của bạn, hãy xác định khách hàng mục tiêu của bạn và cách bạn sẽ tiếp cận họ. Bạn cũng sẽ muốn làm quen với những gì bạn đang bán (chi phí, lợi nhuận, tính năng, lợi ích, v.v.) và lợi thế cạnh tranh của bạn là gì.

Mô hình kinh doanh thu phí dịch vụ

Đúng như tên gọi của nó, một doanh nghiệp tính phí cố định cho một dịch vụ cụ thể. Một doanh nghiệp được thiết lập theo mô hình này có thể tăng doanh thu của mình bằng cách tăng lượng khách hàng hoặc tăng chất lượng dịch vụ.

Tùy thuộc vào ngành nghề mà doanh nghiệp có thể tính phí theo giờ, trả trước hàng tháng hoặc hoa hồng với một biểu phí cho các loại dịch vụ khác nhau.

Ví dụ: Nhà tạo mẫu tóc, kế toán và đại lý bất động sản đều tính phí cho các dịch vụ chuyên biệt của họ. Họ có thể làm việc độc lập hoặc liên kết với một thẩm mỹ viện, văn phòng hoặc công ty môi giới cung cấp tài nguyên để đổi lấy phần trăm thu nhập.

Mô hình cho thuê

Các doanh nghiệp sản phẩm dưới dạng dịch vụ tính phí khách hàng sử dụng các sản phẩm vật chất. Họ có thể tính phí đăng ký, phí cho mỗi lần sử dụng hoặc mỗi dặm hoặc kết hợp cả hai.

Ví dụ: Các công ty cho thuê xe đạp cung cấp sản phẩm dưới dạng dịch vụ. Khách hàng có thể trả phí thành viên hàng năm hoặc tùy chọn thuê trong ngày.

Mô hình Premium

Với mô hình freemium, khách hàng có thể sử dụng miễn phí các phần của sản phẩm hoặc dịch vụ nhưng phải trả tiền để có quyền truy cập vào các tính năng nâng cao hơn. Mô hình này phổ biến trong không gian phần mềm dưới dạng dịch vụ — Một số công ty xuất bản tin tức và internet sử dụng mô hình freemium, trong đó một số hoặc tất cả nội dung là miễn phí nhưng nội dung cao cấp hoặc các tính năng đặc biệt có tường phí.

Ví dụ, Spotify có cấp hỗ trợ quảng cáo miễn phí, nhưng người đăng ký có thể nghe không có quảng cáo và tùy ý chọn bản nhạc.

Mô hình đăng ký

Mô hình kinh doanh đăng ký có thể được áp dụng cho cả cửa hàng truyền thống và doanh nghiệp thương mại điện tử. Về cơ bản, khách hàng thực hiện thanh toán định kỳ để tiếp tục truy cập vào một dịch vụ hoặc sản phẩm.

Ví dụ: Ứng dụng xem phim trực tuyến Netflix cung cấp dịch vụ mở tài khoản để truy cập và xem các bộ phim có bản quyền.

Mô hình kinh doanh gộp

Mô hình kinh doanh bán theo gói liên quan đến việc các công ty bán hai hoặc nhiều sản phẩm cùng nhau dưới dạng một đơn vị duy nhất, thường với mức giá thấp hơn so với giá bán riêng lẻ các sản phẩm.

Loại mô hình kinh doanh này cho phép các công ty tạo ra khối lượng bán hàng lớn hơn và có thể tiếp thị các sản phẩm hoặc dịch vụ khó bán hơn. Tuy nhiên, tỷ suất lợi nhuận thường giảm do các doanh nghiệp bán sản phẩm với giá thấp hơn.

Ví dụ: Nhiều trung tâm thể hình và phòng tập thể dục theo lớp sử dụng một loại mô hình gói, trong đó khách hàng trả phí thẻ tập và mua thêm một số lớp nhất định mỗi tháng. Khách hàng mua càng nhiều lớp thì mỗi lớp riêng lẻ càng trở nên rẻ hơn, mặc dù tổng chi tiêu của họ tăng lên.

Mô hình quảng cáo hoặc tiếp thị liên kết

Các mô hình kinh doanh tiếp thị liên kết và quảng cáo tận dụng khán giả của doanh nghiệp như một tài sản.

Với quảng cáo, một doanh nghiệp thu hút sự chú ý của khán giả. Các nhà quảng cáo trả tiền cho không gian — cho dù đó là trên các trang tạp chí hay bên hông xe — với tỷ lệ thường được xác định bởi quy mô khán giả của doanh nghiệp.

Với tiếp thị liên kết, một doanh nghiệp kiếm được hoa hồng khi một thành viên trong khán giả của họ mua sản phẩm hoặc dịch vụ mà họ đề xuất.

Ví dụ: Một blogger thời trang bán quảng cáo trên fanpage của họ đang sử dụng mô hình quảng cáo. Nếu họ đăng các bức ảnh về trang phục trong ngày với các liên kết mà người xem có thể nhấp vào để “xem”, thì họ cũng có thể kiếm được hoa hồng tiếp thị liên kết cho các giao dịch mua đó.

Mô hình lưỡi dao cạo

Để hiểu mô hình lưỡi dao cạo, bạn chỉ cần tìm đến hiệu thuốc gần nhà. Bạn sẽ nhận thấy rằng lưỡi dao cạo thay thế có thể đắt hơn bản thân dao cạo.

Các công ty cung cấp dao cạo rẻ hơn với hiểu biết rằng bạn sẽ tiếp tục mua các phụ kiện đắt tiền hơn — trong trường hợp này là lưỡi dao cạo — trong tương lai.

Ví dụ: Mô hình kinh doanh này phổ biến nhất trong số các công ty bán sản phẩm vật lý. Máy in yêu cầu một loại mực cụ thể hoặc bình đựng nước yêu cầu một loại bộ lọc cụ thể là những ví dụ về mô hình lưỡi dao cạo.

>> Xem thêm: 5 Chỉ số quan trọng của phân tích cơ bản trong chứng khoán

Mô hình kinh doanh ảnh hưởng thế nào đến báo cáo tài chính?

Mô hình kinh doanh quyết định cách doanh nghiệp tạo doanh thu, kiểm soát chi phí và dòng tiền, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến các chỉ số trên báo cáo tài chính. Cùng một mức doanh thu, doanh nghiệp có mô hình kinh doanh khác nhau có thể cho ra kết quả lợi nhuận và dòng tiền rất khác.

Cụ thể, mô hình kinh doanh tác động mạnh đến biên lợi nhuận, dòng tiền từ hoạt động kinh doanh và cơ cấu tài sản – vốn. Doanh nghiệp bán lẻ, nhượng quyền hoặc thu tiền trước thường có dòng tiền ổn định hơn, trong khi doanh nghiệp sản xuất hoặc freemium có thể lợi nhuận thấp hoặc âm ở giai đoạn đầu do chi phí đầu tư lớn.

Khi phân tích báo cáo tài chính, nhà đầu tư cần gắn các chỉ số như ROE, ROA, dòng tiền, đòn bẩy tài chính với mô hình kinh doanh tương ứng, thay vì so sánh máy móc giữa các doanh nghiệp khác ngành.

Hiểu đúng mô hình kinh doanh giúp nhà đầu tư đọc báo cáo tài chính chính xác hơn và đánh giá được tính bền vững của lợi nhuận doanh nghiệp.

Kết luận

Có thể thấy, mô hình kinh doanh không chỉ trả lời câu hỏi doanh nghiệp “kiếm tiền như thế nào” mà còn tác động trực tiếp đến doanh thu, lợi nhuận, dòng tiền và các chỉ số tài chính quan trọng. Việc hiểu và phân tích đúng mô hình kinh doanh giúp nhà đầu tư đọc báo cáo tài chính chính xác hơn, đánh giá được tính bền vững của lợi nhuận cũng như rủi ro tiềm ẩn. Trong thực tế đầu tư, mô hình kinh doanh cần luôn được xem xét song song với báo cáo tài chính và bối cảnh ngành. DSC sẵn sàng đồng hành cùng nhà đầu tư trong việc phân tích mô hình kinh doanh, sức khỏe tài chính và giá trị doanh nghiệp để hỗ trợ ra quyết định đầu tư hiệu quả hơn.