Trái phiếu là gì? Ưu, nhược điểm và cách đầu tư trái phiếu

Trái phiếu là gì mà được xem là kênh đầu tư an toàn cho người mới bắt đầu (F0)? Về cơ bản, mua trái phiếu tức là bạn đang cho doanh nghiệp hoặc Chính phủ vay tiền và nhận lại một khoản lãi suất cố định, thường cao hơn gửi tiết kiệm. Bài viết này của DSC sẽ giải thích tất cả những gì bạn cần biết, từ khái niệm, ưu nhược điểm, cách phân biệt với cổ phiếu và hướng dẫn chi tiết cách mua trái phiếu an toàn tại Việt Nam.

Trái phiếu là gì?

Trái phiếu là một loại chứng khoán xác nhận nghĩa vụ nợ của tổ chức phát hành (bên đi vay) đối với người nắm giữ trái phiếu (bên cho vay). Nói một cách dễ hiểu, khi bạn mua trái phiếu, bạn đang cho một doanh nghiệp hoặc Chính phủ vay tiền.

Theo Khoản 3 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019, "Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của tổ chức phát hành". Tổ chức phát hành có nghĩa vụ trả lãi ( coupon ) định kỳ và hoàn trả số tiền gốc (mệnh giá trái phiếu) khi đến ngày đáo hạn.

Ví dụ dễ hiểu: Giả sử bạn mua một trái phiếu của Công ty A với mệnh giá 10 triệu đồng, kỳ hạn 5 năm và lãi suất 8%/năm. Điều này có nghĩa là:

• Bạn đang cho Công ty A vay 10 triệu đồng.
• Mỗi năm, Công ty A sẽ trả cho bạn 800.000 đồng tiền lãi.
• Sau 5 năm, Công ty A sẽ hoàn trả lại cho bạn 10 triệu đồng tiền gốc.

Các loại trái phiếu phổ biến nhất tại Việt Nam hiện nay

Tại Việt Nam, thị trường trái phiếu chủ yếu có hai loại phổ biến là Trái phiếu Chính phủ và Trái phiếu Doanh nghiệp, được phân loại dựa trên tổ chức phát hành.

Trái phiếu Chính phủ

Đây là loại trái phiếu do Bộ Tài chính phát hành nhằm huy động vốn cho ngân sách nhà nước hoặc cho các công trình, dự án quốc gia. Tại Việt Nam, các loại trái phiếu chính phủ phổ biến bao gồm tín phiếu kho bạc (kỳ hạn dưới 1 năm) và trái phiếu kho bạc (kỳ hạn từ 1 năm trở lên).

• Đặc điểm: Được xem là kênh đầu tư an toàn nhất vì rủi ro vỡ nợ gần như bằng không, do được Chính phủ đảm bảo thanh toán.
• Mức độ rủi ro: Rất thấp.
• Lợi nhuận: Lãi suất thường thấp hơn trái phiếu doanh nghiệp nhưng cao hơn lãi suất tiết kiệm ngân hàng.

Trái phiếu Doanh nghiệp

Đây là loại trái phiếu do các công ty, doanh nghiệp phát hành để huy động vốn phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh hoặc mở rộng dự án. Trái phiếu doanh nghiệp có nhiều loại như trái phiếu có tài sản đảm bảo, không có tài sản đảm bảo, hoặc trái phiếu chuyển đổi (cho phép chuyển đổi thành cổ phiếu).

• Đặc điểm: Mức độ an toàn phụ thuộc vào sức khỏe tài chính và uy tín của doanh nghiệp phát hành.
• Mức độ rủi ro: Cao hơn Trái phiếu Chính phủ.
• Lợi nhuận: Lãi suất thường hấp dẫn hơn Trái phiếu Chính phủ và lãi suất tiết kiệm để thu hút nhà đầu tư.

Phân biệt trái phiếu và cổ phiếu

Đối với nhà đầu tư F0, việc nhầm lẫn giữa trái phiếu và cổ phiếu là rất phổ biến. Về cơ bản, mua trái phiếu là bạn trở thành chủ nợ, trong khi mua cổ phiếu là bạn trở thành cổ đông , tức là một phần chủ sở hữu của công ty.

Dưới đây là bảng so sánh chi tiết do DSC tổng hợp để bạn dễ dàng phân biệt:

Ưu và nhược điểm khi đầu tư trái phiếu bạn cần biết

Bất kỳ kênh đầu tư nào cũng có hai mặt, và trái phiếu cũng không ngoại lệ. Hiểu rõ ưu và nhược điểm sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đầu tư phù hợp với khẩu vị rủi ro của mình.

Ưu điểm

• Thu nhập ổn định và dự đoán được: Trái phiếu mang lại một khoản lãi suất cố định được trả định kỳ, giúp bạn tạo ra nguồn thu nhập thụ động đều đặn, ít bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường.
• An toàn và ít rủi ro hơn cổ phiếu: Trong trường hợp công ty giải thể hoặc phá sản, trái chủ sẽ được ưu tiên thanh toán nợ trước các cổ đông. Điều này giúp bảo toàn vốn tốt hơn.
• Lãi suất thường cao hơn gửi tiết kiệm: Đầu tư trái phiếu, đặc biệt là trái phiếu doanh nghiệp, thường mang lại mức lợi suất hấp dẫn hơn so với việc gửi tiền tiết kiệm tại ngân hàng.
• Tính thanh khoản linh hoạt: Bạn có thể mua bán, chuyển nhượng trái phiếu trên thị trường thứ cấp trước ngày đáo hạn để thu hồi vốn khi cần.

Nhược điểm

• Lợi nhuận thấp hơn cổ phiếu: Vì ít rủi ro hơn nên tiềm năng lợi nhuận của trái phiếu thường không cao bằng cổ phiếu, đặc biệt trong giai đoạn thị trường tăng trưởng mạnh.
• Rủi ro tín dụng: Đây là rủi ro lớn nhất, xảy ra khi tổ chức phát hành (đặc biệt là doanh nghiệp) gặp khó khăn về tài chính và không có khả năng trả lãi hoặc gốc đúng hạn.
• Rủi ro lãi suất: Khi lãi suất thị trường tăng, giá trị của các trái phiếu đang lưu hành (với lãi suất cố định thấp hơn) có thể giảm xuống.
• Rủi ro thanh khoản: Mặc dù có thể mua bán, nhưng một số loại trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ có thể khó tìm người mua ngay lập tức, khiến việc chuyển đổi thành tiền mặt mất nhiều thời gian hơn.

Hướng dẫn cách mua trái phiếu ở Việt Nam an toàn và hiệu quả

Việc mua trái phiếu tại Việt Nam hiện nay đã trở nên dễ dàng hơn và phù hợp với nhiều nhà đầu tư cá nhân. Về cơ bản, nhà đầu tư có thể tham gia thị trường trái phiếu thông qua hai kênh chính là thị trường sơ cấp (mua trực tiếp khi trái phiếu phát hành) và thị trường thứ cấp (mua bán lại giữa các nhà đầu tư).

Đối với nhà đầu tư mới, việc mua trái phiếu thông qua các tổ chức tài chính, công ty chứng khoán hoặc ngân hàng uy tín thường được đánh giá là an toàn và thuận tiện hơn, nhờ có quy trình minh bạch và hỗ trợ tư vấn đầy đủ. Quy trình 4 bước mua trái phiếu bao gồm:

Bước 1: Mở tài khoản giao dịch

Nhà đầu tư cần mở tài khoản tại một công ty chứng khoán hoặc ngân hàng được phép phân phối trái phiếu để đủ điều kiện thực hiện giao dịch mua bán.

Bước 2: Lựa chọn trái phiếu phù hợp

Dựa trên mục tiêu tài chính và khẩu vị rủi ro, nhà đầu tư có thể cân nhắc:

• Trái phiếu Chính phủ: Mức độ an toàn cao, lợi suất thấp
• Trái phiếu doanh nghiệp: Lợi suất cao hơn nhưng rủi ro cũng lớn hơn
  Việc tìm hiểu kỹ tổ chức phát hành, kỳ hạn, lãi suất và điều khoản trái phiếu là yếu tố quan trọng trước khi quyết định đầu tư.

Bước 3: Thực hiện đặt lệnh mua

Sau khi lựa chọn được trái phiếu phù hợp, nhà đầu tư tiến hành đặt lệnh mua thông qua hệ thống giao dịch trực tuyến hoặc tại quầy giao dịch của đơn vị phân phối. Lệnh mua cần xác định rõ mã trái phiếu, khối lượng và mức giá (đối với giao dịch trên thị trường thứ cấp).

Bước 4: Theo dõi danh mục và nhận lãi định kỳ

Sau khi giao dịch hoàn tất, nhà đầu tư trở thành trái chủ và sẽ nhận lãi trái phiếu định kỳ theo cam kết của tổ chức phát hành. Danh mục đầu tư cần được theo dõi thường xuyên để đảm bảo phù hợp với kế hoạch tài chính ban đầu.

Những lưu ý quan trọng để chọn mua trái phiếu uy tín

Để hành trình đầu tư trái phiếu được an toàn, đặc biệt với trái phiếu doanh nghiệp, nhà đầu tư F0 cần trang bị cho mình những kiến thức và nguyên tắc lựa chọn quan trọng.

• Tìm hiểu kỹ về tổ chức phát hành: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Hãy ưu tiên các doanh nghiệp lớn, có lịch sử kinh doanh lâu dài, tình hình tài chính minh bạch và uy tín cao trên thị trường.
• Đọc kỹ các điều khoản của trái phiếu: Cần nắm rõ các thông tin về lãi suất, kỳ hạn, ngày đáo hạn, có tài sản đảm bảo hay không, và các điều khoản về việc mua lại trước hạn.
• Xem xét xếp hạng tín nhiệm (nếu có): Xếp hạng tín nhiệm là một đánh giá độc lập về khả năng trả nợ của tổ chức phát hành. Trái phiếu có xếp hạng tín nhiệm cao sẽ có mức độ an toàn tốt hơn.
• Đừng chỉ nhìn vào lãi suất cao: Lãi suất cao thường đi kèm với rủi ro cao. Hãy cẩn trọng với những lời chào mời trái phiếu có lãi suất quá cao so với mặt bằng chung của thị trường, vì đó có thể là dấu hiệu của một doanh nghiệp đang gặp khó khăn về tài chính.
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Thay vì "bỏ tất cả trứng vào một giỏ", bạn nên phân bổ vốn vào nhiều loại trái phiếu của các tổ chức phát hành khác nhau để giảm thiểu rủi ro.

Tóm lại, trái phiếu là một kênh đầu tư mang lại thu nhập thụ động ổn định và ít rủi ro hơn cổ phiếu, rất phù hợp cho người mới bắt đầu hoặc những ai ưu tiên bảo toàn vốn. Việc hiểu rõ trái phiếu là gì, phân biệt được các loại trái phiếu và lựa chọn nơi mua uy tín chính là chìa khóa để bạn đầu tư thành công và an toàn trên thị trường tài chính Việt Nam.